Romantik İlişkilerde "Ayrılık"

Ayrılıklar hayatın belki de en kaçınılmaz deneyimlerinden biri. İnsanın dünyaya gelişi bir ayrılıkla başlıyor; annenin rahminden ayrılmak. Hal böyle olunca da bir ayrılık süreci ile başa çıkmanın belki de ilk adımı bu deneyimin içerisinde bir ya da birden çok şeyin kaybı olduğunu ve bununla ilintili olarak da kendine özgü bir yas sürecini oluşturduğunu kabul etmek.

Psikoterapist Irvin Yalom, eşinin terminal kanser tanısı aldıktan sonra birlikte yazmaya giriştikleri Ölüm Kalım Meselesi kitabının girişinde “Yas, başkalarını sevme cesaretine sahip olduğumuz için ödediğimiz bir bedeldir.” diyor. Ayrılık acısını deneyimlemek de bir tarafıyla başkalarına yaklaşma, kendini açma ve bağ kurma kapasitemizin bir bedeli. Yas tutmadan kaybın ötesine geçmek pek mümkün değil. Kayıpsız bir sevgi, bitiş olmaksızın yeni bir başlangıç hayatın belki de olağan döngülerine aykırı.

Elbette kaçınılmaz bir şekilde yaşanacak ayrılık sürecinin en önemli belirleyicilerinden biri ise ilişkinizin nasıl sonlandığı. Ayrılık ortak alınan bir karar mıydı? Siz ilişkiyi sonlandırmak isteyen taraf mısınız? Terkedildiğinizi mi hissediyorsunuz? Bir yandan terkedilme deneyiminde sevilen kişinin kaybıyla baş etmeye çalışmak çok zorlayıcı olsa da öte yandan ayrılık kararını alan taraf değer verdiği birinin hissedeceği zor duygularla ilgili suçluluk yaşıyor olabilir. Hikâyenin hangi tarafında olursanız olun insanlar gibi ilişkiler de değişiyor, dönüşüyor ve bunun sonucunda ilişkiler bitebiliyor. İlişkiniz nasıl sonlanmış olursa olsun, kararın hangi tarafında olursanız olun ayrılık muhakkak oldukça zorlayıcı ve sancılı bir süreç ve yaşadığınız acı verici duygular da bu ilişkinin vedasının bir parçası.

Ayrılığın ardından kendinize bu acı duygularla biraz durmak, bakmak, üzülmek ve hayatınızdaki bu önemli değişikliği sindirmek için biraz zaman tanımaya çalışmak iyi olabilir. Hissettiklerinizi anlamadan, sindirmeden atılan adımlar, hızlı alınan kararlar hem sizi hem karşı tarafı zora sokacak, daha çok yıpratacak ve sonrasında pişmanlık uyandırabilecek sonuçlar doğurabilir. Tekrar sevgili olmak mı istiyorsunuz? Bu ihtiyacınıza bir soluklanıp bakmaya çalışmak iyi olabilir hem kendinize ve karşınızdaki kişiye biraz zaman tanımak hem de onu, onunla kurduğunuz ilişkiyi mi yoksa aslında aslında bir ilişkiniz olması alışkanlığını mı özlüyorsunuz sorusunun cevabını anlamaya çalışmak iyi olabilir. Öte yandan olumsuz duygulardan bir an önce çıkmak ihtiyacıyla kendinizi yeni ilişkilere atmak isteyebilirsiniz, ancak çoğu zaman henüz içinizde biten ilişkinin yoğunluğu sürerken, yeni birine yer açmak güçtür, kendinize bu konuda da zaman tanımak, bu zamanın içerisinde hislerinize, isteklerinize ve ihtiyaçlarınıza kulak vermeye çalışmak iyi bir rehber olabilir.

Ayrılık Sonrası Süreç

Ayrılık kendi içerisinde çokça şeyin kaybını barındırıyor; sevdiğiniz kişi, birlikte paylaştıklarınız, ortak çevreniz, gelecekle ilgili kurulan hayaller gibi. Dolayısıyla ayrılığın arkasından bunun yarattığı kaybın yasını yaşamak oldukça olağan ve hatta bu süreci iç dünyanızda işliyor olduğunuzun göstergesi olabilir. Önce belki “Bu nasıl olur?” dediğiniz bir inkâr dönemi, ardından kaybın yarattığı öfke ile karşı tarafa suçlayıcı duygular hissetmek zamanla yerini “Şunu yapsam öyle olmazdı”, “Bu kez belki o da bunu yapar” düşünceleriyle dolu bir pazarlık dönemine bırakabilir. Günün sonunda derin üzüntü duygularının eşliğinde bu kişiyi ilişkisel anlamda kaybetmenin farkındalığı ve onsuz kendinizi yeniden tanımlamaya başladığınız bir ayağa kalkma süreci seyredebilir. 

Bu süreçte size destek olmaya çalışan yakınlarınızı uzaklaştırmamak, aceleci davranmamak, kendinizi eski partnerinizle kıyasladığınız “Aa o hemen yeni biriyle görüşmüş ben de yapmalıyım” gibi onun deneyimi üzerinden rekabete ya da intikam almaya yönelik duygular üzerinden aksiyonlarınızı kurgulamamak sizin için iyi olabilir.

Kendinizi yeni ve yoğun meşguliyetlerin içine atmak isteyebilirsiniz, bu bir yandan tek başınıza bir şeyler yapabiliyor olmanın gücünü hissettirebilir ancak bunun duygularınızdan kaçındığınız bir oyuna dönüşmediğinden emin olmaya çalışmakta da fayda var. Size iyi gelmiyorsa eski ilişkinizi hatırlatan anıları çok erişilebilir yerlerde tutmaya çalışmak anlamlı olmayabilir. Kendinize gerçekçi bir zaman tanıyın; bu kişi hayatınızdaydı ve bir zamanlar sizin için önemliydi, haliyle bu ayrılığın yarattığı duyguların göz açıp kapayıncaya dek kaybolmasını beklemek kendinize karşı adil ve gerçekçi olmayan bir beklenti olur. 

Ancak günün sonunda biten bir ilişkiye dair sadece olumsuz duygu ve deneyimleri canlı tutmak, karşı tarafı tamamı ile kötü görmek aslında sadece karşı tarafa değil sizin kendinize de kötü gelebilecek bir deneyim. İyisiyle kötüsüyle birlikte bir yolculuğa çıktınız, belki yolda pürüzler çıktı, belki ortak pusulanızı kaybettiniz, belki gitmeyi düşlediğiniz yönler değişti ve artık o yollara ayrı ayrı devam etmeye ihtiyaç var.

Ayrılmak ile ilgili düşünürken kendinize sorabileceğiniz sorular?

Söz konusu ilişkiler kadar özel ve bireysel bir konuyken herkese uyabilecek bir “emin olma” halinden bahsetmek haliyle çok güç. Ancak elbette ilişkide bir şeylerin yolunda gitmediğini gösteren bazı ipuçlarından bahsetmek de mümkün. Eğer partnerinizle eskisi kadar mutlu ve heyecanlı hissetmiyorsanız, partneriniz sizin ilişkiye dair beklenti ve ihtiyaçlarınızı karşılayamadığını hissediyor ve bir şeylerin yetersiz kaldığını düşünüyorsanız, bir zamanlar ilgiyle dinlediğiniz kişiye merakınızın ya da tahammülünüzün belirgin bir şekilde azaldığını hissediyorsanız, fiziksel temasın, varsa cinselliğin azaldığını ya da bunlara dair ilginizi yitirdiğinizi hissediyorsanız, partnerinizin artık pek çok davranışının size battığını hissediyor ve kendinizi sürekli ondan ya da ilişkinizden yakınıyorken buluyorsanız, bir zamanlar belki her anınızı birlikte geçirmek için can attığınız insanla şu anda herhangi bir plan yapmak istemiyorsanız, partnerinize artık empati hissedemiyorsanız ya da ona karşı hissizleştiğinizi düşünüyorsanız ilişkinize dair bir durup düşünmek iyi bir fikir olabilir.

Partner ilişkilerinde bu bahsettiklerimizi bazen az bazen çok olmak üzere farklı zamanlarda hissetmek mümkündür, ancak bu duyguların artık ilişkinizin baskın gelen tarafı olduğunu hissediyorsanız orada ya ilişkinin içinde kalabilmek ya da ayrılık kararını alabilmek için birtakım adımlara ihtiyaç olabilir. Hatırlamakta fayda var ki partner ilişkisi gibi yakın ilişkilerde zaman zaman karşı tarafın bizi, hislerimizi onunla paylaşmasak bile çok iyi anladığını varsayabiliriz ancak kimse kimsenin zihnini okuyamaz; bu nedenle de hissettiğiniz, bazen adını koyduğunuz ya da anlamlandırmakta zorlandığınız sorunları öncelikle partnerinizle konuşmak oldukça önemli.

Çok önemli ikinci bir mesele de bu kişiyle ilişkideyken nasıl birine dönüştüğünüz. Pek çok sosyal ya da romantik ilişkinizde iletişim yanlısı ve sakin biriyken bu ilişkide kendinizi bağırıp çağıran kavga çıkaran biri olarak mı buluyorsunuz? Başka başka ilişkilerde taleplerinizi, duygularınızı ifade edebilen biriyken bu ilişkide sindirilmiş, ses çıkarırsanız duygusal olarak uzaklaştırılacağınız endişesi ile sinmiş mi hissediyorsunuz? Bu ilişkiyi yaşama şeklinizde size iyi gelmeyen neler var? Bu noktada bu ilişkide siz ne yapıyorsunuz, neyi yapmakta zorlanıyorsunuz, kendi içinizde neler olup bitiyor anlamaya çalışmak iyi olabilir. Sorunun ikinci kısmıyla ilintili bir mesele de belki “sürüncemeli” ilişkiler. Kendinizi “ne seninle ne sensiz” gibi bir noktada buluyorsanız belki de zorlandığınız konu partnerinizle aranızdaki sevgi bağını sonlandırmaktan ziyade ayrılığın getireceği belirsizlik, yas, hüzün veya sonrasında atmak gereken adımlara dair duyduğunuz endişe olabilir.

Mutsuz ya da güvensiz bir ilişkide olduğumuzu nasıl anlarız?

Bu yazı içerisinde detayları ile ele alınmayacak olmakla birlikte bu noktada kısaca flört şiddetinden bahsetmekte de fayda var. Partneriniz sosyal yaşamınızı kısıtlıyorsa, dış görünüşünüzü kontrol etmeye çalışıyorsa, sosyal medya hesaplarınızı kısıtlıyorsa, üzerinizde cinsel bir baskı oluşturuyorsa, ilişki içerisinde sürekli eleştirildiğinizi, değersizleştirildiğinizi, suçlandığınızı, küçük düşürüldüğünüzü ya da alay edildiğinizi hissediyorsanız, partneriniz sürekli ulaşılabilir olmanız yönünde bir baskı oluşturuyor, gizliliğinizi ihlal ediyor ya da sizi tehdit ediyorsa yaşadığınız ilişkide bir flört şiddeti olduğundan bahsetmek mümkün olabilir. 

Nasıl ileriye bakabiliriz?

İlişkinizin bitişinin üzerinden sizin için yeterli bir zaman geçmesine rağmen “takılı” kaldığınızı hissediyorsanız, bu ilişkinin kapanışına dair bir eksikliği hissediyor olabilirsiniz. Eğer mümkünse ve bununla ilgili rahat hissediyorsanız buna dair partnerinizle bir kapanış konuşması yapabilirsiniz. Fakat bir yandan da bazen her kapanışı muhatabı olan kişi ile yapmak mümkün olmayabilir ya da iyi gelmeyebilir. Herhangi bir sebeple (eski partneriniz ile görüşmenin size iyi gelmeyeceğini hissetmeniz, karşı tarafın bu talebinize olumlu yaklaşmaması vb.) ihtiyaç duyduğunuz kapanışı eski partneriniz ile yapmak mümkün değilse belki de sizin içinizde neleri sonlandırmaya ihtiyaç duyduğunuza bakmak, nelerle vedalaşmanın sizi zorladığı üzerine düşünmek, kayıp ve ayrılığa dair duygularınızı fark etmeye çalışmak duygusal olarak ilerleyebilmeniz için yardımcı bir işlev sağlayabilir. Bu ayrılık süreci sizde daha önceki ayrılıklara dair duyguları yeniden uyandırabilir, belki de bu vesileyle ayrılıkları nasıl yaşadığınıza dair kendinizde bir sohbete girişebilirsiniz.

Ayrılıklardan sonra kişinin kendini yeniden tanıma, tanımlama gibi bir sürece ihtiyacı olabilir. İlişkiniz sonlandı ve bu muhakkak pek çok açıdan zorlayıcı bir süreçti. Ancak ayrılığa dair pek çok duygunuzu anlamlandırdıktan sonra ileride nelerin farklı olmasına ihtiyaç duyduğunuza dair kendinize bir alan açmak, kendinizden ve eski ilişkinizden bir şeyler öğrenmek mümkün. İlişkinizde sizi en zorlayan deneyimlerden biri duygusal iniş çıkışlar ve güvende hissedememe hali miydi? O zaman belki de bir sonraki ilişkinizde duyguları paylaşmak ve partneriniz ile iletişim kurma şeklinde tutarlılığa ihtiyaç duyuyorsunuzdur. Biten ilişkinizde kendinizi kaybolmuş, değersiz, özerkliği sarsılmış mı hissettiniz? Belki de önünüzdeki süreçte kendinizle bağlantınızı kuvvetlendirmeye bu duyguları uyandıracak flört ilişkilerinin içerisinde bir parça daha tedbirli olmaya ihtiyacınız var. İnsanın ilişkiler içerisinde var olduğu bir gerçek, siz de kendinizi çeşitli ilişkilerin içerisinde yeniden var etmenin yollarını muhakkak bulacaksınız. 

Yazar: Klinik Psk. İlayda Mutlu

Not: Yazının büyük bir kısmı İstanbul Bilgi Üniversitesi Psikoloji Bölümü öğrencilerinin “Gençler için ayrılıkla başa çıkma” konulu podcast kaydı için hazırlanmış ve ilk olarak o röportajda kullanılmıştır. 

Referanslar

“Ayrılık”. BİLGİ’de Yaşam Broşürler. Web. 19 Kasım 2023. 

Morris, C. E., & Reiber, C. (2011). Frequency, intensity and expression of post

relationship grieg. EvoSJournal: The Journal of the Evolutionary Studies

Consortium, 3(1), 1-11.

Üstünel, A. Ö. (2020). Eşit, güvenli, özgür ilişki: Üniversite öğrencilerine yönelik bir flört

şiddeti önleme programının etki değerlendirmesi. Türk psikoloji yazıları, 23(45), 19-

38.

Yalom, I. D., & Yalom, M. (2021). A matter of death and life. Stanford University Press.